Perfecte ouders van perfecte kinderen; is dat waar ouders van nu naar streven? In een meta-analyse van Curran en Hill schetsen deze onderzoekers een zorgwekkend beeld van toegenomen perfectionisme onder jong volwassenen en adolescenten. Zij wijzen op drie mogelijke oorzaken van die slechte ontwikkeling. Een van de verklaringen die zij aandragen is de veranderde opvoedstijl van ouders. Soenens en Vansteenkiste stellen zo hun vraagtekens bij deze verklaring.

Perfect

De meta-analyse van Curran en Hill werd in 2017 gepubliceerd. In de periode 1980 tot 2016 is er een sterke toename van perfectionisme onder jonge studenten te zien (Amerikaanse, Canadese en Britse). Perfectionisme is gedefinieerd als een combinatie van buitensporig hoge persoonlijke standaards en overdreven kritische zelfbeoordeling.

Schadelijk perfectionisme

In de meta-analyse van Curran en Hill werden 164 studies naar perfectionisme in een periode van 27 jaar betrokken. Schadelijk perfectionisme is een sterke voorspeller van psychopathologie en een verlaagd welbevinden. (Overigens is perfectionisme niet altijd schadelijk. Stoeber benadrukt dat schadelijk perfectionisme onderscheiden moet worden van streefgericht perfectionisme, hier kun je daar meer over lezen).

Drie dimensies van perfectionisme

Curran en Hill laten zien dat er in de periode 1980 tot 2016 ten aanzien van drie dimensies van perfectionisme een toename is te zien tussen de generaties.

  1. Zelfgeoriënteerd perfectionisme betekent dat de persoon streeft naar perfectie en falen probeert te vermijden.
  2. Sociaal voorgeschreven perfectionisme betekent dat de persoon druk ervaart omdat anderen verwachtingen hebben die niet realistisch zijn.
  3. Op de ander gefocust perfectionisme betekent dat de persoon onrealistisch hoge eisen stelt aan de mensen om hem heen en anderen negatief kritisch beoordeelt.

Op alle drie de dimensies is een toename te zien onder jonge studenten, waarbij vooral het sociaal voorgeschreven perfectionisme sterk toegenomen is in de periode 1989 tot 2016. Dat impliceert dat jonge mensen hun sociale omgeving ervaren als zeer veeleisend, ervaren dat ze kritisch worden beoordeeld door anderen en dat ze perfectie moeten nastreven willen ze sociaal geaccepteerd worden.

Drie mogelijke verklaringen

De twee onderzoekers geven drie mogelijke culturele verklaringen voor de toename in perfectionisme. Persoonlijkheidstrekken, zoals perfectionisme, volgen immers een functioneel perspectief. Veranderingen in de cultuur hebben invloed op de ontwikkeling van persoonlijkheden van de mensen die in die cultuur leven.

  1. Vanaf de jaren 70 is er sprake van een sterke sociale en economische transformatie: het neoliberalisme. Er is daarmee een sterke nadruk komen te liggen op competitief individualisme, marktgerichtheid, deregulering en privatisering. Daarmee gepaard gaat een sterke toename van materialisme. De toegenomen niveaus van perfectionisme kunnen symptomatisch zijn voor de manier waarop jonge mensen proberen zich te handhaven in een cultuur van competitief individualisme: pas wanneer je perfect bent en aan te top staat ben je als mens waardevol en veilig.
  2. Er is sprake van sterk toegenomen meritocratie, dat wil zeggen dat succesvol zijn hetzelfde is als persoonlijke waarde hebben. Presteer je slecht dan verdien je een minder goed leven en je slechte prestaties zijn een reflectie ervan dat je als mens incapabel bent. Perfectionisme ontstaat dan omdat jonge mensen geen onderscheid meer kunnen maken tussen wat ze presteren en wie ze zijn: ze definiëren zichzelf in termen van persoonlijke prestaties.
  3. Ouderlijke druk is de derde verklaring die de auteurs beschrijven. Zij redeneren daarbij als volgt. De zelfwaardering van ouders hangt meer en meer af van hoe goed hun kinderen het doen. Ouders zijn besteden minder tijd met hun kinderen en de tijd die ze met hen besteden is meer gefocust op academische prestaties en minder op ontspannende vrije tijdsbestedingen. Adolescenten rapporteren nu veel meer dan vroeger dat ze hun ouders moeten laten weten waar ze zijn, wat ze doen en ze rapporteren minder autonomieondersteuning van hun ouders (bijvoorbeeld belangstelling van ouders voor wat het kind interesseert).

Perfecte ouders van perfecte kinderen

Curran en Hill schetsen een beeld van meer controlerende ouders die een opvoedstijl hanteren van druk, hoge eisen en kritische beoordeling van hun kinderen. Ouders die hun kinderen aanmoedigen om zeer hoge persoonlijke standaards en perfectie na te streven, zodat ze voorkomen dat ze kritiek krijgen van de ouders en zodat ze hun goedkeuring en liefde verdienen. De combinatie van angstige en controlerende ouders is de derde mogelijke verklaring waarom perfectionisme in jonge mensen zo is toegenomen.

Klopt dat wel?

Soenens en Vansteenkiste reageren in dit artikel kritisch op die laatste verklaring van Curran en Hill. Een controlerende ouderlijke opvoedstijl is inderdaad een voorspeller voor perfectionisme in kinderen en schadelijk perfectionisme is inderdaad een voorspeller van psychopathologie. Maar er zijn twee redenen waarom het prematuur is om ouders deels verantwoordelijk te stellen voor dat toegenomen perfectionisme, zo zetten zij uiteen.

Controle als structuur of als druk

De eerste reden is dat het onderzoek waarop Curran en Hill hun stelling baseren dat ouders een meer controlerende opvoedstijl zijn gaan ontwikkelen, geen onderbouwing geeft voor die stelling. Curran en Hill gaan er namelijk van uit dat de meer controlerende opvoedstijl automatisch ook de onderdrukzettende variant is. Maar een controlerende opvoedstijl kan op twee manieren vorm krijgen: als structuur of als druk.

Structuur

Control kan de vorm aannemen van structuur. In dat geval proberen de ouders een voorspelbare en stabiele omgeving te creëren voor hun kind, waarin goed gecommuniceerd wordt over regels en verwachtingen. Control als structuur werkt goed voor kinderen. Het is juist een manier om de autonomie van het kind te ondersteunen en het geeft het kind de perceptie van competentie.

Druk

Control als druk daarentegen werkt slecht. Control als druk betekent dat de ouders het kind op een dominante manier dwingen tot gehoorzaamheid en het kind zich schuldig of beschaamd proberen te laten voelen. Die vorm van control is inderdaad een voorspeller van perfectionisme in kinderen. Maar control als structuur, gecombineerd met ouderlijke warmte en autonomieondersteuning, is juist een voorspeller van welbevinden en er is geen duidelijke relatie met perfectionisme. Ouders zijn daarnaast juist meer kwaliteitstijd met hun kinderen gaan besteden. Dus om te kunnen bepalen of de ouderlijke opvoedstijl een van de verklaringen is voor toegenomen perfectionisme zou er onderscheid gemaakt moeten worden tussen een opvoedstijl waarin control als structuur of juist als druk wordt ingezet. Curran en Hill gaan er automatisch uit van control als druk en dat is niet hard te maken op basis van het onderzoek dat ze aanhalen.

Veranderingen in opvoedstijl

De tweede kanttekening van Soenens en Vansteenkiste gaat over de veranderingen in opvoedstijl in de laatste decennia. Er is geen bewijs voor de stelling dat de ouderlijke opvoedstijl de laatste decennia meer controlling (in de zin van druk) is geworden. Het weinige aantal studies dat beschikbaar is laat juist zien dat er een afname is van ouderlijke druk en dominantie en een toename van autonomieondersteunend opvoeden. Fysieke straffen zijn sterk afgenomen en er is meer tolerantie voor negatieve emoties van kinderen.

Perfecte ouders van perfecte kinderen?

Dus het is te prematuur om ouders als medeverantwoordelijken aan te wijzen voor het toegenomen perfectionisme. En, zo stellen de auteurs, het is belangrijk om voorzichtig te zijn met het bedenken van verklaringen, omdat het risico bestaat dat ouders de schuld krijgen van een ontwikkeling zonder dat er bewijs is dat zij daarvoor (deels) verantwoordelijk zouden zijn.