Foto: Walter Schlundt Bodien

Ontvankelijk voor feiten. In het proefschrift van Aart van Stekelenburg gaat één hoofdstuk over de rol van gemotiveerd redeneren in de effectiviteit van het corrigeren van foute percepties van wetenschappelijke feiten. Zijn onderzoeksresultaten geven reden voor optimisme dat het goed mogelijk is om misconcepties te corrigeren.

Gemotiveerd redeneren

Gemotiveerd redeneren bestaat in verschillende vormen. Mensen kunnen een bepaalde conclusie aanhangen en vervolgens de informatie en argumenten erbij zoeken die hun reeds bestaande conclusie onderschrijven. Die vorm van gemotiveerd redeneren is directional reasoning. Mensen kunnen ook gedreven zijn door de motivatie om tot accurate conclusies te komen en de informatie en argumenten erbij te zoeken die hen helpen om de feiten goed te leren kennen en tot een conclusie te komen die klopt met die feiten. Die vorm van gemotiveerd redeneren is accuraatheidsgedreven redeneren. In zijn onderzoek keek Van Stekelenburg naar de effecten van deze verschillende vormen van gemotiveerd redeneren op de ontvankelijkheid van mensen voor correctieve informatie.

Geen backfire effect

In het onderzoek waren proefpersonen betrokken die een foute overtuiging hadden ten aanzien van een bepaald onderwerp, waarover wetenschappelijke consensus bestaat. Sommige proefpersonen werd gevraagd om de correctieve informatie te lezen waarbij ze een accuraatheidsmotivatie adopteerden en anderen werd gevraagd om de correctieve informatie te lezen met een directional motivatie en sommige proefpersonen kregen geen specifiek motivatie-frame aangereikt. Hoewel er veelal wordt gedacht dat mensen die worden geconfronteerd met feiten die tegenspreken waarin ze geloven nog heiliger overtuigd raken van hun foute overtuigingen (back fire effect), is dat niet wat de onderzoeker vond. Sterker nog; mensen die geen specifiek motivatie-frame aangereikt kregen bleken, hoewel de informatie inging tegen wat ze geloofden, toch ontvankelijk te zijn voor de correctieve informatie. En mensen die een directional motivatie was aangereikt bleken hun misconcepties wel degelijk iets te verminderen in plaats van er steviger aan vast te houden.

Sterke overtuiging

De effecten bleken niet gemodereerd te worden door de sterkte waarmee de proefpersoon zijn onjuiste overtuiging aanhing; dus hoe zeker de persoon was dat hij het bij het rechte eind had bleek geen rol te spelen in de ontvankelijkheid voor correctieve informatie.

Motivatie om tot accurate conclusies te komen

Proefpersonen die gemotiveerd waren om tot juiste conclusies te komen bleken ontvankelijker voor het accepteren van de correctieve informatie en het bijstellen van hun overtuigingen dan proefpersonen die gemotiveerd waren om de correctieve informatie te beoordelen door de lens van wat ze zelf geloofden dat waar was.

Ontvankelijk voor feiten

Het onderzoek geeft reden voor optimisme over de ontvankelijkheid van mensen om hun foute conclusies en overtuigingen bij te stellen wanneer wetenschappelijke feiten in tegenspraak zijn met wat ze geloven. Zeker wanneer er sprake is van wetenschappelijke consensus, een thema dat Van Stekelenburg in een volgend hoofdstuk van zijn proefschrift onder de loep neemt.