Inherentie heuristiek: wat je ziet is alles wat er is. In 2014 schreven Cimpian en Salomon een artikel waarin ze de inherentie heuristiek introduceerden. En in de loop der jaren schaafden ze aan hun concept en deden ze experimenteel onderzoek naar de inherentie heuristiek en essentialistsche overtuigingen onder volwassen en kinderen.

Inherentie heuristiek

Hoe de de inherentie heuristiek gedefinieerd? Er zijn twee componenten:

  • Heuristiek verwijst naar een impliciet, onbewust, razendsnel cognitief proces waarbij een antwoord op een probleem wordt gegeven: waarom is iets zoals het is?
  • Inherentie verwijst naar de neiging van mensen om het antwoord op die vraag ‘waarom iets is zoals het is’ te formuleren in termen van inherente kenmerken van het betreffende object. Deze inherente kenmerken zijn stabiel en onvermijdbaar.

De inherentie heuristiek waar iemand mee komt kan correct zijn, maar is tevens altijd een bias (een cognitieve fout) omdat extrinsieke factoren volledig over het hoofd worden gezien bij de beantwoording van de vraag waarom iets is zoals het is.

Sinaasappelsap bij het ontbijt

Een eenvoudig voorbeeld dat de auteurs aanhalen is: ‘Sinaasappelsap drinkt je bij het ontbijt’. Waarom drinken we sinaasappelsap bij het ontbijt? Omdat sinaasappelsap kenmerken heeft die goed passen bij de ochtend, het is namelijk verfrissend en maakt je wakker. Vanwege dit inherente kenmerk van sinaasappelsap (het is verfrissend) drinken we het bij het ontbijt.’

In werkelijkheid is er echter een andere reden waarom veel mensen tegenwoordig sinaasappelsap bij het ontbijt drinken. Na een uitgebreide reclamecampagne die 28,5 miljoen huishoudens bereikte is sinaasappelsap voor het ontbijt rond 1920 normaal geworden. Deze reclamecampagne was gestart door de California Fruit Growers Exchange die begin 1900 een oplossing zochten voor de grote hoeveelheid sinaasappels die niet mooi genoeg waren om te verkopen. Deze extrinsieke factor die leidde tot de huidige gewoonte om sinaasappelsap te drinken bij het ontbijt is niet de verklaring die mensen geneigd zijn om te geven.

Proces

Het proces van de inherentie heuristiek staat hieronder. Er is een vraag of een taak (waarom is dit fenomeen zoals het is?). Ons brein produceert vervolgens allerlei gemakkelijk ophaalbare informatie. Vervolgens vertellen we een verhaal, zodat we het gevoel hebben dat de makkelijk ophaalbare informatie een logisch geheel vormt. We denken dat wat we zien alles is wat er te zien valt. En op basis hiervan ontwikkelen we snelle intuïties die we vervolgens vaak benutten.

Uit: the inherence heuristic: an intuitive means of making sense of the world and a potential precursor to psychological essentialism

Nut en risico

De inherentie heuristiek kan nuttig zijn omdat hij ons helpt snelle inschattingen te maken. Als we ervan uitgaan dat leeuwen agressief zijn omdat ze inherent bloeddorstige karakters hebben dan reageren we voorzichtig in een gebied waarin we leeuwen kunnen tegenkomen. Ongeacht of onze eenvoudige verklaringen correct zijn kunnen ze ons in die situaties helpen de juiste reactie te geven. Maar de keerzijde van de inherentie heuristiek is dat we regelmatig verkeerde verklaringen geven en dat die verklaringen wel ons gedrag leiden. Als we worden geconfronteerd met complexe vragen bijvoorbeeld (waarom zijn er zo weinig mannelijke basisschooldocenten?) dan zorgt de inherentie heuristiek ervoor dat we snelle intuïtieve verklaringen geven (mannen hebben geen zorg-gen), die ons kunnen aanzetten tot het nemen van maatregelen die niet helpen.

Essentialisme

De onderzoekers vermoedden dat de inherentie heuristiek de voorloper is van essentialisme. Essentialisme is de intuïtie dat iets tot een bepaalde categorie behoort op basis van een niet direct observeerbare fysieke entiteit die erin huist. Dus, Fido is een hond en bezit hond-achtige kenmerken omdat hij honden-DNA heeft. Essentialistisch denken heeft sterke consequenties. Een paar praktische consequenties van essentialistisch denken zijn:

  1. Geloven dat de manier waarop we de maatschappij hebben ingericht logischerwijze zo hoort te zijn vanwege inherente kenmerken van de groepen mensen die tezamen de maatschappelijke hiërarchische structuur vormen. Bijvoorbeeld: rijke mensen zijn rijk omdat ze intelligenter zijn dan arme mensen
  2. Geloven dat bepaalde morele beslissingen uiteraard kloppen omdat in een samenleving deze morele beslissingen worden genomen. Zoals het is, zo hoort het ook te zijn. Bijvoorbeeld: iemand ophangen omdat hij homo is, is de juiste morele beslissing in een samenleving waarin mensen leven die zich kenmerken door de overtuiging dat op homofilie de doodstraf moet staan.
  3. Geloven dat vrouwen geen technische studie kunnen volgen omdat ze geen technische aanleg hebben, geloven dat mensen met een donkere huidskleur geen hogere functies kunnen bekleden vanwege inherente kenmerken van mensen met een donkere huidskleur die maakt dat ze minder geschikt zijn voor hogere functies en dus concluderen dat de rolverdeling in de samenleving zo is omdat die natuurlijk is.

Ontwikkeling inherentie heuristiek

Hoe ontwikkelt die inherentie bias zich? Is die al te zien bij kinderen? En is die beïnvloedbaar? In een aantal experimentele onderzoeken toonden de onderzoekers aan dat er ontwikkelingspsychologisch bewijs is voor een link tussen de inherentie bias en psychologisch essentialisme.

Jonge kinderen

Om de inherentie heuristiek te meten legden de onderzoekers kinderen van rond de 4 jaar (dat is de leeftijd waarop kinderen verklaringen gaan geven voor kenmerken van objecten en dieren en mensen) stellingen en vragen voor zoals:

  • munten zijn rond omdat mensen dat een goed idee vonden (extrinsieke verklaring)
  • munten zijn rond omdat het munten zijn (inherente verklaring)
  • munten zijn vanaf dat ze werden gemaakt natuurlijk altijd al rond geweest (inherente verklaring)
  • het is niet oké als mensen munten een andere vorm dan rond willen geven (inherente verklaring)

Om de essentialistische overtuigingen te meten legden de onderzoekers de kinderen stellingen en vragen voor zoals:

  • deze poes heeft wervels in haar staart, denk je dat deze andere drie poezen ook wervels in hun staart hebben?
  • hondjes eten vlees en paarden eten gras. Stel dat een babyhondje weggehaald wordt bij zijn hondenmama en opgevoed wordt door een mamapaard. Denk je dat hij dan als hij groter is vlees eet zoals dit hondje of gras zoals dit paardje?

Inherentie heuristiek leidt tot essentialistische overtuigingen

Het bleek dat kinderen die een sterkere inherentie heuristiek hadden ook sterkere essentialistische overtuigingen hadden. De onderzoekers vroegen zich af hoe de relatie tussen beide was. Ontwikkelden de inherentie heuristiek en de essentialistische overtuigingen zich ongeveer rond dezelfde leeftijd en onafhankelijk van elkaar? Of kwam een van de twee eerst? Vervolgonderzoek liet zien dat de inherentie heuristiek als eerste te zien was bij jonge kinderen en dat die vervolgens leidde tot essentialistische overtuigingen.

Experiment

Vervolgens deden de onderzoekers een aantal experimenten, waaruit bleek dat de inherentie heuristiek beïnvloedbaar is. Een onderzoeksassistent las kinderen van ongeveer 7 jaar een boekje voor getiteld ‘waarom de dingen zijn zoals ze zijn’. In de ene conditie kregen kinderen inherentie-verklaringen aangereikt (sinaasappelsap is een ontbijtdrankje omdat er vitamine c in zit) en in de andere conditie kregen ze extrinsieke verklaringen aangereikt (sinaasappelsap is een ontbijtdrankje omdat mensen hebben besloten dat dat een goed idee is, maar in de toekomst kunnen ze ook voor andere drankjes kiezen). De essentialistische scores op vervolgvragen (die over dieren gingen) van de kinderen bleek inderdaad afhankelijk te zijn van welke verklaringen ze aangereikt hadden gekregen tijdens het voorlezen. Kinderen die extrinsieke verklaringen hadden gehoord hadden minder essentialistische overtuigingen en kinderen die inherente verklaringen hadden gehoord hadden sterkere essentialistische overtuigingen.

Groeimindset

In de groeimindsetonderzoeken kunnen we zien welke effecten het essentialistische denken kan hebben op kinderen en ook op volwassenen. Wanneer kinderen denken dat er iets in hen huist, een talent bijvoorbeeld, dan kunnen zij bij falen en tegenslagen concluderen dat ze ‘het gewoon niet in hen zit’ om goed te worden in de betreffende vaardigheid. Deze essentialistische overtuigingen leiden tot minder inspanning en opgeven wanneer het moeilijk wordt en de overtuiging dat inspanning leveren geen zin heeft als je geen talent hebt.

Wat je ziet is alles wat er is

De onderzoekers noemen de inherentie heuristiek een bias, oftwel een cognitieve fout. Ook als de inherentie verklaring namelijk correct is, dan nog zien mensen slechts een deel van het verhaal; ze hebben geen oog voor extrinsieke factoren. Wat je ziet is alles wat er is gaat samen met ‘en zo hoort het ook te blijven’ en ‘het is de enige manier waarop het kan’ en ‘het is rechtvaardig dat het zo is’. Alertheid op je eigen neiging om verklaringen voor fenomenen te geven in termen van inherente kenmerken van die fenomenen en extrinsieke factor over het hoofd te zien is raadzaam. Als je je eigen essentialistische overtuigingen herkent kun je vervolgens bewuster onderzoeken of je overtuigingen kloppen. Zo ontwikkel je je eigen groeimindset.