Dames voor Darwin is een boek van Griet Vandermassen. In dit boek verkent de schrijfster het spanningsveld tussen het feminisme en de biologische wetenschappen, en dan vooral de evolutiepsychologie. Drie hoofdpunten die ik uit dit boek haal zijn een aanklacht tegen diverse stromingen van feminisme, een aanklacht tegen wetenschappelijke psychologie (met uitzondering van de evolutiepsychologie) en een uiteenzetting van evolutionair ontstane verschillen tussen mannen en vrouwen.

Aanklacht tegen feminisme

Vandermassen ageert tegen diverse stromingen van het feminisme. Er is wat haar betreft veel mis met het feminisme (teveel gericht op overeenkomsten, teveel gericht op verschillen, te radicaal, te mannelijk, te manvijandig, te sociaalconstructivistisch etc). De kern van haar bezwaar lijkt te zijn dat het feminisme zich niet baseert op de evolutietheorie en evolutiepsychologie. Zij beschrijft veel tegenstrijdige feministische perspectieven en stelt dat geen enkele feministische theorie de oorzaak van maatschappelijke seksegerelateerde fenomenen verklaart en geen enkele feministische theorie een overkoepelend verklarend kader biedt. Dat kader zou wat Vandermassen betreft de evolutietheorie en evolutiepsychologie moeten zijn.

Aanklacht tegen wetenschappelijke psychologie

De auteur stelt dat de klassieke psychologie ernstig tekort schiet. Zij schrijft: ‘zij (de klassieke psychologie) kent zowat negentien grote theorieën over de menselijke natuur, maar de meeste daarvan doen geen precieze of testbare voorspellingen, geven zelden aanleiding tot laboratoriumexperimenten, zijn zo vaag geformuleerd dat ze alles kunnen verklaren en leiden vaker tot disputen over meningen dan over feiten. Dit schrijnend gebrek aan een degelijke theorievorming is overigens een belangrijke oorzaak van de replicatiecrisis binnen de discipline’.

Verschillen tussen mannen en vrouwen

Een groot deel van haar boek gaat over verschillen tussen mannen en vrouwen. Mannen en vrouwen worden beschreven in termen van hun sterk verschillende motieven, interesses en gedrag. Daarbij benadrukt de auteur dat het misleidend is te stellen dat er een grote overlap in motieven, interesses en gedrag tussen mannen en vrouwen zou bestaan omdat de door evolutie ontstane verschillen tussen de seksen heel erg groot zouden zijn.

Vraag. verbeeld feminisme?

Een vraag die je kunt stellen ten aanzien van haar aanklacht tegen het hedendaagse feminisme is of haar aanklacht zich wellicht deels richt op een feminisme dat ze zelf heeft gecreëerd. Vandermassen pleit voor individuele keuzevrijheid voor mannen en vrouwen. Is dat echt zo tegengesteld aan waar feministen voor pleiten? Sofie de Graeve denkt daar anders over.

Vraag. cherry picking?

Een andere vraag die je kunt stellen ten aanzien van haar aanklacht tegen wetenschappelijke psychologie is, of zij zich wellicht deels zelf schuldig maakt aan wat ze anderen ruimschoots verwijt in haar boek: cherry picking. Wanneer je claimt dat er grote verschillen tussen mannen en vrouwen bestaan ten aanzien van hun motivatie, interesses en gedrag, zou je tenminste de zelfdeterminatietheorie als overkoepelende metatheorie over menselijke psychologische basisbehoeften, motivatie, welbevinden en ontwikkeling moeten belichten. De zelfdeterminatietheorie vindt nu juist consequent universaliteit wanneer het gaat om psychologische basisbehoeften en motivaties.

Als de evolutietheorie en evolutiepsychologie het kader voor een metatheorie voor het feminisme moet worden, zoals Vandermassen bepleit, dan zou je verwachten dat die metatheorie interdisciplinair zou zijn of in elk geval serieus kijkt naar wetenschappelijk psychologische theorieën zoals de zelfdeterminatietheorie. Zie ook de kritiek van Nel van den Haak

Vraag. enorme verschillen tussen mannen en vrouwn

Een derde vraag die je kunt stellen gaat over haar uitgebreide beschrijvingen van de enorme verschillen tussen mannen enerzijds en vrouwen anderzijds. De termen ‘enorm’, ‘groot’, ‘heel erg verschillend’ komen stellend en veelvuldig voor in haar beschrijvingen van de sekseverschillen.

Hoewel zij ook benadrukt dat ieder mens een individu is, bevat een groot deel van het boek stereotiepe beschrijvingen van mannen en vrouwen. Al het onderzoek (zie ook hier en hier en hier en hier) dat wijst in de richting van menselijke mozaïeken en een grote overlap tussen mannen en vrouwen wordt afgewezen en na het lezen van haar hoofdstukken over sekseverschillen in sociaal gedrag, partnervoorkeuren en seksualiteit lijkt het erop dat mannen en vrouwen nauwelijks op elkaar lijken.

Wanneer vrouwen gedrag vertonen dat volgens de evolutiepsychologie mannelijk gedrag is (bijvoorbeeld losse seks van vrouwen, pag 243), dan is de verklaring volgens Vandermassen dat vrouwen dit niet echt zelf willen maar dat ze zich onder druk gezet voelen door de mannelijke hookup cultuur. Met deze redenering valt de auteur hetzelfde te verwijten dat zij ‘de feministen’ verwijt: wanneer vrouwen zich gedragen op een manier die niet in haar theorie past dan komt het door mannelijke onderdrukking in plaats van vrij gedrag van sterke vrije vrouwen te kunnen zijn.

Aangeboren is niet gedetermineerd

De auteur stelt meerdere keren dat aangeboren niet hetzelfde is als biologisch determinisme. Ieder menselijk gedrag komt vooruit uit een complex samenspel van factoren (zie ook hier en hier), waaronder ook hoe mensen zijn geëvolueerd.

Individuen

Uiteindelijk is haar bedoeling, vermoed ik, om zowel mannen als vrouwen ruim baan te geven zich te ontwikkelen zoals zij dat zelf willen, in plaats van in een keurslijf geperst te worden van hoe ze zich horen te gedragen. Het is wel paradoxaal en jammer dat met dit boek waarschijnlijk precies het tegenovergestelde daarvan wordt bereikt.

Evolutiefeminisme

Vrouwen en mannen moeten worden gezien als verschillende menssoorten en hiermee moeten we op maatschappelijk niveau rekening houden, zo impliceert Vandermassen in haar toekomstprojectie van een door haar gewenst evolutiefeminisme in 2030: niet langer het oude ideaal van gelijkheid van uitkomst, want menselijke evolutie en biologie worden dan niet meer domweg genegeerd.

Ben je een man of een vrouw?

Ik zou niet graag in het 2030 van Vandermassen leven: een samenleving waarin mannen en vrouwen (nog steeds of opnieuw) in het hokje van hun geslacht gezet worden in plaats van te worden benaderd als individuen met een eigen vrije wil.