blind-spots

 

 

 

De titel van het boek Blinds spots, why smart people do dumb things van Madeleine van Hecke  trok me aan, omdat ik benieuwd was naar haar uitleg waarom intelligentie niet altijd samengaat met rationaliteit.

 

Irrationeel en intelligent

Intelligente mensen kunnen net zo goed irrationeel denken en irrationele beslissingen nemen. Het boek viel me tegen, maar een paar van de blind spots die de auteur beschrijft zijn best goed om eens op een rijtje te zetten:

Blind spot 1: fools rush in

We kunnen irrationele dingen doen wanneer we op de automatische piloot functioneren en onze hersenen niet gebruiken. We missen dan het signaal dat het verstandig zou zijn om na te denken voordat we handelen. Als we een deadline moeten halen of in een emotioneel stressvolle situatie zitten zijn we geneigd om niet goed na te denken. Maar ook als we niet onder druk staan denken we soms niet na terwijl dat wel rationeel zou zijn.

Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer we iets nieuws aan het leren zijn en er sprake is van information overload. We zijn dan zo overweldigd door de grote hoeveelheid nieuwe informatie dat we niet meer nadenken. Het gebeurt ook wanneer we als het ware in slaap zijn gesukkeld doordat we onze dagelijkse routines doorlopen. De beste manier om niet in de valkuil te stappen dat we onnadenkend handelen is als we regelmatig time outs inbouwen in onze dagen. Zeker wanneer we routinematig bezig zijn, kan het veel opleveren als we even pauzeren en ons afvragen waar we mee bezig zijn. Die time outs kunnen ook helpen in stressvolle situaties. Als we ons onder druk gezet voelen, of gestrest zijn, dan is het juist rationeel om even niks te doen en na te denken.

Blind spot 2: geen twijfels hebben, maar wel bij het foute eind hebben

De tweede reden waarom iedereen wel eens domme dingen doet, is omdat we niet weten dat we geen kennis hebben. We kunnen immers niet weten wat we niet weten. Dus zijn we geneigd om erg zeker te zijn van onze redeneringen en ons handelen, juist wanneer we weinig kennis hebben. Onze natuurlijke neiging is om ervan uit te gaan dat de antwoorden die wij geven de juiste antwoorden zijn. We zijn niet zo geneigd om steeds vraagtekens te zetten bij onze overtuigingen. De lacunes in onze kennis zijn het meest moeilijk voor onszelf om te herkennen.

Blind spot 3: jezelf niet waarnemen

De derde valkuil is dat we ons niet bewust zijn van onze eigen innerlijke wereld en ook niet van wat anderen kunnen zien als ze naar ons kijken. Onze gedachten, emoties en motivaties spelen zich voor een groot deel af buiten ons bewustzijn. We kunnen onszelf niet zien, dus dingen aan ons die voor een ander overduidelijk zijn en direct opvallen, zijn regelmatig onbekend voor onszelf. Doordat we onszelf niet waarnemen kunnen we een heel ander beeld hebben van onze effectiviteit en de rationaliteit van ons handelen dan anderen.

Blind spot 4: gevangen in hokjes

Patronen zien in alles om ons heen is een menselijke natuurlijke neiging. We zien overal patronen, ook als ze er niet zijn. Baby’s van twaalf maanden maken al onderscheid tussen twee objecten die hetzelfde zijn of juist verschillen zijn. Dat heeft grote voordelen, maar er kleven ook risico’s aan. Door patronen te zien en te categoriseren, reduceren we de werkelijkheid fors. Onze snelle oordelen en beoordelingen van mensen en situaties ontstaan doordat we de natuurlijke neiging hebben om snel te categoriseren. Daardoor kunnen we helemaal de mist in gaan als we anderen en situaties in hokjes plaatsen.

Blindspot 6: jumping to conclusions op basis van gezond verstand

In ons dagelijks leven werkt het prima om snelle conclusies te trekken op basis van onze ervaringen met de werkelijkheid. Die snelle conclusies leiden ons vaak tot de juiste beslissingen en handelingen. Als we een bord zien waarop staat ‘je moet 21 jaar zijn om bier te mogen kopen hier’, dan gaan we ervan uit dat als je 22 bent je ook bier mag kopen hoewel dat niet logisch afgeleid kan worden uit de stelling. De woorden zeggen immers dat je precies 21 moet zijn om bier te mogen kopen, niet 21 jaar of ouder. Door op deze manier slordig te denken komen we soms tot onjuiste conclusies, en dat slordige denken is niet gecorreleerd met intelligentie. Het komt omdat we de werkelijke wereld en onze ervaringen een rol laten spelen in ons denken, in plaats van dat we alleen de feitelijke informatie in ogenschouw nemen. We vragen ons dan te weinig af of we de conclusie wel logisch kunnen trekken op basis van de beschikbare informatie. Ons ‘gezonde verstand’ kan ons in de weg zitten bij het komen tot rationele conclusies.

Blindspot 7: verwarrend bewijs

We zijn geneigd om te geloven wat we lezen en horen. Daarnaast zijn we geneigd bronnen te geloven die ons vertellen wat we toch al dachten. Als we met informatie geconfronteerd worden die tegen onze overtuigingen ingaat, zijn we geneigd de bron als onbetrouwbaar terzijde te schuiven. Zo kunnen mensen in complotten gaan geloven, als ze worden geconfronteerd met informatie die haaks staat op wat ze geloven. Daarnaast is het ook zo dat er situaties zijn waarin informatie bewust wordt achtergehouden of wordt verdraaid. Sigaretten zijn niet zo erg voor de gezondheid, was lange tijd de boodschap van de tabaksindustrie. En tenslotte is het soms erg moeilijk om te weten wat waarheid is, omdat er nog onvoldoende informatie beschikbaar is om duidelijke conclusies te kunnen trekken. het vraagt rationeel nadenken en het verzamelen van bewijs om tot rationele conclusies te komen en dat betekent dat we regelmatig vraagtekens moeten plaatsen bij dat waarvan we zeker denken te zijn.

]