Er is een feestje aan de gang en een groep kennissen en vrienden zit in een kring koffie te drinken en taart te eten. Alain zit ook in de kring en baalt. Hij voelde zich verplicht om op te komen draven op dit feest, maar heeft een pesthekel aan in een kringetje praten over niks. Het kost hem bakkenvol met energie. “Wat doe ik hier!”, flitst er door zijn gedachten. Hij voelt zich down omdat hij zoveel liever ergens anders zou zijn dan waar hij is. Hij ergert zich aan de saaie gesprekken om hem heen. Tegelijkertijd voelt hij zich schuldig over zijn gevoelens. Waarom doet hij nou niet gewoon gezellig mee? Inwendig moppert Alain op zichzelf en veroordeelt hij zichzelf om zijn niet sociale houding.
Iedereen doet wel eens iets waar hij niet echt achter staat. Of het nu gaat om verjaardagsfeestjes, of om meer ingrijpende levenskeuzes, zoals welke baan je kiest, welke opleiding je volgt en of je bij je liefdespartner blijft of niet. Als mensen iets doen waar ze niet echt achter staan, heeft dat niet alleen een negatief effect op hun gevoelens. Het heeft ook een negatief effect op hun doorzettingsvermogen. Als je iets doet waar je niet achter staat, is het moeilijker om vol te houden bij tegenslagen. Daarnaast is de aandacht die je besteedt aan je activiteit van slechte kwaliteit. Je gedachten dwalen af, je focust je niet echt op je activiteit. Dat is te zien aan de kwaliteit van wat je doet. Zit je balend achter je bureau te studeren, terwijl je veel liever zou zijn gaan sporten, dan leer je minder effectief en neem je minder op. Je houdt de activiteit ook minder lang vol, als je er niet echt achter staat wat je doet. Het gaat ook nog eens ten koste van je relaties met anderen, als je iets doet waar je niet achter staat. Op het moment dat je iets doet, uitsluitend vanwege de verwachtingen of eisen van iemand anders en zonder dat je het eens bent met die verwachtingen en eisen, dan voel je je minder verbonden met die ander. Je bent onder inwendig protest aan het doen wat er van je verwacht wordt. En dat maakt je moe. Na afloop van de activiteit voel je je leeg, gefrustreerd en soms ook boos op de ander en op jezelf. In de zelfdeterminatie theorie heet deze manier van functioneren gecontroleerd gemotiveerd. Je doet het omdat het moet, maar je staat er zelf niet achter.
Het is soms makkelijk te herkennen, als iemand iets doet waar hij niet echt achter staat. Mensen die iets doen wat ze niet willen doen, stralen dat soms duidelijk uit. Ze kijken verveeld. Ze zuchten. Ze fronsen. Ze stralen spanning uit. Ze reageren geïrriteerd of juist flegmatisch. Maar net zo vaak is het helemaal niet zo zichtbaar, dat iemand zich gecontroleerd gemotiveerd voelt. De spanningen en frustraties die intern gaande zijn, blijven dan onopgemerkt voor anderen. De slechte kwaliteit van de resultaten is natuurlijk wel zichtbaar, maar dat die slechte resultaten komen omdat de persoon niet autonoom gemotiveerd is kan verborgen blijven.
Maar stel dat je het wel goed herkent, dat iemand in je omgeving niet autonoom gemotiveerd is voor een activiteit. Omdat iedereen zelf ook wel ervaring heeft met hoe vervelend dat gevoel is dat je gecontroleerd gemotiveerd bent, zijn mensen soms geneigd om iets te proberen om het beter te maken voor de ander: ze gaan een emotioneel beroep doen op de ander. “Ik wil zo graag dat jij zelf naar het verjaardagsfeest wilt gaan,” zo zei de vrouw van Alain toen ze zijn tegenzin merkte:”Jij vindt het toch ook belangrijk om goede relaties te onderhouden met je vrienden? Je wilt toch niet vereenzamen?” Alain voelt de emotionele chantage haarfijn aan, en mompelt:”Ja, ja, ik ga toch ook al.”
Hoewel er zeker een goede bedoeling kan zitten achter een dergelijk emotionele beroep doen op de ander, gaat de ander zich alleen nog maar minder autonoom gemotiveerd voelen. Nu moet Alain niet alleen naar het verjaardagsfeest, waar hij geen zin in heeft, maar hij moet het nog leuk vinden ook.
Als Alain er achter had gestaan om naar het verjaardagsfeest te gaan, dan zou zijn werkelijkheid er heel anders hebben uitgezien. Let wel, erachter staan betekent niet dat hij het leuk of interessant hoeft te vinden. Je kunt ook ergens helemaal achter staan, terwijl je het niet zo leuk of interessant vindt. Als Alain zelf een waarde zou zien in het vieren van een verjaardag met anderen, dan zou hij ook autonoom gemotiveerd zijn om te gaan. Hij zou er dan energiek heen zijn gegaan, in plaats van dat hij zich had voortgesleept. Hij zou meer plezier hebben gehad tijdens het feest, had meer aandacht geschonken aan de gesprekken die hij voerde, waardoor die gesprekken ook van hogere kwaliteit zouden zijn geweest, hij zou zich meer verbonden hebben gevoeld met de mensen om hem heen en hij zou positiever hebben gedacht over de relatie met zijn vrouw. Als de gesprekken oersaai waren geworden, en het taartetende kringetje mensen hem zou zijn gaan vervelen, dan zou dat hem toch veel minder energie hebben gekost en zou zijn gevoel veel positiever zijn gebleven. Hij zou inwendig wat hebben geglimlacht en hebben gerelativeerd (hoe belangrijk is het eigenlijk om op een feestje diepgaande gesprekken te hebben, dit gekeuvel heeft ook wel wat). Geïnternaliseerde extrinsieke motivatie, heet dit in de zelfdeterminatie theorie.
Het is heel veel waard om keuzes te maken en dingen te doen waar je achter staat. Die je zelf hebt gekozen. En als je veel en vaak keuzes maakt en dingen doet waarvoor je autonoom gemotiveerd bent, word je een meer autonoom functionerend mens. Daar blijf je geestelijk en lichamelijk vitaal van.
Dus, hoe kun komen van moeten naar willen? Wat kun je doen om meer autonoom gemotiveerd te raken? In deze post schrijf ik daar iets over.
En wat kunnen docenten, leidinggevenden, ouders en liefdespartners doen om de condities te creëren waarbinnen studenten, medewerkers, kinderen en liefdespartners zichzelf kunnen motiveren? In deze posts schrijf ik daar iets over:
de kenmerken en voordelen van een autonomie ondersteunende doceerstijl
het alternatief voor druk en controle
als docent zelf autonoom gemotiveerd zijn
autonoom functioneren op je werk
Training progressiegericht leidinggeven